A opinião de ...

La Pruma Braba

“Lhougo spargírun por riba de la sepultura muitas flores i ramos, i dando a todos ls sentimientos al sou amigo Ambrósio, çpedírun-se del.”
Cervantes, D. Quijote, I, 24
Bi, por estes dies, screbida la palabra “sparbar” nua publicaçon que se saluda por todo aquilho que ten de simbólico. Mas, quando la li, pareciu-me que nun serie aqueilha la palabra mais acertada para poner alhi adonde you, an beç de “sparbar”, screberie “spargir”. De maneiras que la dúbeda debrebe m’assaltou: qual serie la melhor forma? Por cierto que nun se trata eiqui de criticar la dita publicaçon que, cumo digo, ye mui amportante. Trata-se tan solo d’ua çcusson lhenguística ou lhexical, daqueilhas que la lhéngua mirandesa tanto precisa i que nun ten.
Ampeçando pu la forma “sparbar” debrebe l’ancuntrei screbida noutros lhugares i sítios web, i siempre andicada cumo sinónimo de “spargir”. Neste sentido, ye lhegítimo pensar que dambas a dues stan ciertas. I la berdade ye que nun se trata de “cierto” ou “anganhado”. Ls sinónimos, puoden ser “absolutos”, quando ténen sentidos eiguales i s’úsan ne ls mesmos cuntestos (por eisemplo “lhénguas remánicas” i “lhénguas lhatinas”), mas l que mais hai son sinónimos “parciales” ou “cuntestuales”, ou seia, palabras q’an ciertas oucasiones, i solo nessas, puoden ser “trocadas” sien que se demude l sentido. “Mirar”, “ouserbar” i “ber” son sinónimos, mas segundo l cuntesto usamos ua ou outra; a) El mirou pa l riu; b) Eilha ouserbou todo al sou redor; c) Nós bimos todo l q’habie que ber.
La berdade ye que la sinonímia total ye mui rala ua beç que la maiorie de las palabras ténen calatrizes semánticas que las zarmánan i fázen que nun se puodan usar uas ou outras segundo ls cuntestos.
Tornando a la nuossa forma “sparbar”, eilha ten seguramente ourige na forma primitiba “parba”. I esta ye, segundo Cândido de Figueiredo, ne l sou belhico Dicionairo de finales de seclo XIX, ua palabra que quier dezir l “pan que se pon nas eiras antes de ser trilhado”. Acrecenta l mesmo lhexicógrafo que se trata d’un regionalismo stramuntano, aparecendo assi registrado na “Revista Lusitana” (I, 311). Eitimologicamnete, l Dicionairo de la Real Academie Spanhola diç que la palavra ben de l adjetibo lhatino “parvus”, yá registrada por Covarrubias i que quier dezir pequeinho porque, pa l lhabrador, l pan, na parba, “siempre le parece pequeinho” quando acumparado cun aquilho q’el pensaba tener. J. Corominas, falando de l camino desta palabra, diç que se trata d’ua forma que solo aparece an Castielha i que, an Pertual, solo s’ancontra Trás-ls-Montes adonde chegou ne l seclo XVI. Ora, nun eijistindo antes desse tiempo, ye de pensar que fui lhebada atrabeç de l lhionés i puode, segundo l mesmo filólogo, tratar-se d’ua forma pré-remana i nó cun ourige ne l lhatin.
Seia cumo fur, “sparbar” ye un neologismo bien lhegítimo que, partindo de l’eideia de l pan quando yá stá ne l bornal i se strampalha al redor para que l trilho passe por riba i faga l sou trabalho, zmagándo-lo i fazendo cun que l grano se puoda apuis apartar de la palha, mos dá cunta de todo l que puode ser spalhado ou arramado.
L’outra forma de que falaba ye “spargir”. Quanto a eilha i la sue ourige, parece nun haber grandes dúbedas: ben de l berbo lhatino “spargere” querendo dezir, tanto an sentido físico cumo figurado, spalhar, alhargar, oumentar… Ls eitimólogos ancóntran nesta forma ua raiç indo-ouropeia *sper, adonde s’armánan outras palabras cumo sperma, semiente, sembrar ou diáspora, siempre cun l sentido de lhebar para longe, de deixar i de criar raízes.
I assi tenemos las dues formas: la purmeira, sparbar, ten l sentido d’arramar ou spalhar, deixando por acerca algua cousa, seia eilha material seia eimaterial; la segunda, spargir, ten tamien l sentido d’arramar algua cousa, material ou eimaterial, mas fazendo cun q’eilha chegue bien longe i, muitas bezes, criando raízes. Antre ua ou outra, l falante que scuolha l sentido que mais le cumben!

Edição
3771

Assinaturas MDB